Tənqidi düşüncə

Tənqidi düşüncə ilə bağlı bir çox fikirlər və təriflər mövcuddur və hər fikir tənqidi düşüncənin missiyasını fərqli formalarda təqdim edir. Ancaq tənqidi düşüncənin ən sadə və ən anlaşıqlı izahını bu cür vermək mümkündür. Tənqidi düşüncə doğru suallar verərək faktları və ya informasiyanı qiymətləndirmə prosesidir.

Tənqidi düşüncə, fikir və / və ya fakt arasındakı əlaqələri başa düşmək üçün mütəşəkkil və rasional şəkildə düşünmək qabiliyyətidir. Nəyə inanacağınıza qərar verməyə kömək edir.

Tənqidi düşünmə bacarıqları özünü inkişaf etdirməyin və inkişafın təməl daşıdır. Buna görə də bugünkü əmək bazarında olması çox vacibdir.

 Tənqidi düşüncəsi inkişaf etmiş insanlar sistematik olaraq problemləri müəyyənləşdirir, təhlil edir və həll etmək üçün qərar qəbul edirlər.

Tənqidi düşüncə dedikdə bir insanın məlumat axtarmaq, alternativləri analiz etmək və nəticə çıxarmaq və ya fikir formalaşdırmaq qabiliyyətini ifadə edirik.

Tənqidi düşüncə insanın öz inancını və başqasının fikirlərini əks etdirmək və sonra bunlar arasındakı əlaqələri görmək bacarığını tələb edir. Tənqidi Düşüncə şəxsi düşüncənizi kifayət qədər sübut kimi qəbul etməkdənsə, düşüncə tərzinizi təhlil etmək və fikirləriniz üçün dəlil təqdim etmək qabiliyyətidir.

Tənqidi düşüncə əks və müstəqil düşüncə ilə məşğul olma qabiliyyəti kimi təsvir edilə bilər.

Tənqidi düşünənlər fikirləri və fərziyyələri nominal olaraq qəbul etməkdənsə, ciddi şəkildə sorğulayır.

Tənqidi düşünənlər problemləri intuisiya və ya instinktlə deyil, sistematik olaraq təyin edir, analiz edir və həll edirlər.

Bəs tənqidi düşünmə prosesi necə baş verir?

 1. Problem və ya sualı müəyyənləşdirilir.

Mümkün qədər dəqiq olmaq və məsələyə geniş aspektdən baxmaq vacibdir.

2. Məlumat, fikir və arqumentlər toplanılır.

Fərqli fikir və baxış nöqtələrini təqdim edən bir neçə müxtəlif mənbə tapılır.

3. Verilənlər təhlil edilir və qiymətləndirilir.

Mənbələr etibarlıdırmı? Onların qənaətləri məlumat mənbəyidir və ya sadəcə mübahisəlidir? Verilmiş fərziyyələri dəstəkləmək üçün kifayət qədər məlumat varmı?

4. Fərziyyələr və əhəmiyyəti müəyyənləşdirilir.

Tapdığınız mənbələrin qərəzsiz olduğundan əminsinizmi? Cavab axtarışında qərəzli olmadığınızdan əminsinizmi? Hansı məlumat ən vacibdir? Nümunə miqdarı  kifayətdirmi? Bütün fikir və mübahisələr həll etmək istədiyiniz problemlə əlaqəlidirmi?

5. Qərar verilir

Məsələ ilə bağlı son mərhələ olan qərar vermə prosesi həyata keçirilir.

Bəs tənqidi düşüncənin faydaları nələrdir?

• İdeyalar arasındakı əlaqələri anlamağa kömək edir.
• Mübahisələrin və fikirlərin əhəmiyyətini və aktuallığını müəyyənləşdirir.
• Dəlilləri tanımağa və qiymətləndirməyə imkan verir.
• Düşüncə ilə uyğunsuzluqları və səhvləri müəyyənləşdirir.
• Problemlərə ardıcıl və sistemli şəkildə yanaşmağı təmin edir.
• Öz fərziyyələriniz, inanclarınız və dəyərlərinizin əsaslandırılması üzərində düşündürür.

 

Bəs tənqidi düşüncəni necə formalaşdırmaq olar?

• Tənqidi düşüncə istənilən vəziyyətdə mümkün olan ən yaxşı nəticələrin əldə edilməsinə yönəlib. Buna nail olmaq üçün mümkün qədər çox fərqli mənbədən məlumat toplamaq və qiymətləndirmək lazımdır.
• Tənqidi düşüncə, şəxsi güclü, zəif və üstünlüklərinizi və verə biləcəyiniz qərarlar üzərində mümkün təsirini dəqiq, tez-tez sorğulayan bir qiymətləndirmə tələb edir.
• Tənqidi düşüncə, mümkün qədər proqnozlaşdırmanın inkişafı və istifadəsini tələb edir.
• Tənqidi düşüncədən irəli gələn qərarların həyata keçirilməsi, mümkün nəticələrin qiymətləndirilməsi, potensial mənfi nəticələrin qarşısının alınması və ya təsirlərinin azaldılması kimi prosesləri reallaşdırır.
• Tənqidi düşüncə, qəbul edilmiş qərarların nəticələrinin nəzərdən keçirilməsini və mümkün olduğu yerdə dəyişikliklərin həyata keçirilməsini əhatə edir.

Nəticə olaraq qiymətləndirdikdə isə tənqidi düşüncə verilən qərarların, qəbul edilən məlumatların doğruluğunun yoxlanmasına kömək edir.

Tənqidi düşünmək, müvəffəqiyyətli universitet həyatı və məzun olduqdan sonra məhsuldar bir peşə həyatı qurmaq istəyən hər kəs üçün vacibdir. Mürəkkəb mövzuları və vəziyyətləri obyektiv təhlil etmək və qiymətləndirmək bacarığı hər bir sahədə köməyinizə çatacaq.